بازی‌های محلی سیستان و بلوچستان

توطن سواری (زابل)

این بازی شبیه مسابقه قایقرانی است و بین افرادی که در راندن قایق بومی توطن مهارت دارند برگزار می‌شود. به برندگان جوایزی تعلق می‌گیرد.

کیچ زور (زابل)

قطعه زمینی را برای بازی انتخاب می‌کنند، بازیکنان هر گروه در قسمتی از زمین مستقر می‌شوند. داور کیج که همان استخوان است را به هر دو گروه نشان می‌دهد. سپس آن را به وسط زمین پرتاب می‌کند. افراد دو گروه هجوم می‌آورند تا کیج را بردارند. هرگاه کسی کیج را به دست بیاورد دیگران به او حمله می‌برند تا کیج را از دست او در بیاورند. هر گروه که کیچ را به داور تحویل دهد بازی را برده است.

گل گل (زابل)

از جمله بازی‌های شبانه روستاهای شهرستان زابل که پس از فراغت از کار روزانه در کوچه یا میدان ده انجام می‌شود، بازی گروهی گل گل است. این بازی دو تیم به نام “گل گل” دارد. تعداد بازیکنان هر تیم معمولاً از ۵ تا ۱۰ نفر است. محل بازی کوچه یا میدان محل است. طول زمین بازی حدود ۳۰ متر می‌باشد. هر تیم دارای یک سردسته است. این بازی نیازی به وسیله ندارد.

چوب بازی (چابهار)

دایره بزرگی از جمع بازیکنان تشکیل می شود. همراه با نوای ساز و دهل چوب بازی با حرکات آرام و منظمی آغاز می‌شود. به تدریج همراه با تندشدن آهنگ حرکات هم تندتر و تندتر می‌شود. در این حرکات بازیکنان چوب های خود را به هم می‌کوبند.کوچکترین غفلت باعث اصابت چوب به بدن بازیکنان می‌شود. هر بازیکن دو چوب در دست دارد و با آهنگ دو قدم به جلو برداشته، یک قدم به عقب برمی‌گردد و یکبار به دور خود می‌چرخد. وقتی بازیکن دو قدم جلوتر می‌رود باید چوب‌های خود را به صورت ضربدر در مقابل صورت خود نگه دارد. هر بازیکن وقتی برمی‌گردد با بازیکن پشت سری خود نیز به بازی می‌پردازد. این بازی بر پایه مهارت و استقامت استوار است.

چَل‌بازی، تقویت عضلات بدن

چَلْ یک بازی‌گروهی است که بین دو تیم با نفرات مساوی ۵ نفره انجام می‌شود. این بازی از جمله بازی‌های محلی است که در رودهای پرآب و در محل‌های عمیق یا استخر و دریا می‌تواند انجام شود. این بازی در روستاهای ایرانشهر متداول است. بازی توسط یک نفر داوری و قضاوت می‌شود. این بازی نقش موثری در تقویت سرعت و عضلات بدن دارد. در این بازی هر گروه در یک طرف رودخانه یا استخر قرار می‌گیرند. داور یک تکه چوب کوچک ( ۵ تا ۱۰ سانتی متر) را وسط رودخانه یا استخر و میان دو تیم پرتاب می‌کند. افراد هر تیم با شنا و آب‌پاشیدن به طرف یکدیگر از پیشروی گروه دیگر خودداری می‌کنند. خود را به محل اولیه می‌رسانند و یافتن چوب را اعلام می‌کنند. هر تیم که امتیاز بیشتری کسب کند، برنده است.

بازی تیت، سرعت عمل و چابکی

بازی تیت یک بازی سرگرم کننده است که نیاز به سرعت عمل و چابکی دارد و با ۱۰ الی ۱۶ نفر انجام می‌شود. در این بازی ابتدا افراد به دو گروه در محیط مربع‌شکل یا دایره مانند تقسیم می‌شوند. یک گروه گرگ هستند و گروه دیگر را دنبال می‌کنند. آنها افراد گروه حریف را گرفته و به بیرون از محیط زمین هدایت می‌کنند و مانع از ورود اعضای تیم حریف به زمین می‌شوند. اگر تا پایان بازی کسی از اعضای تیم حریف بتواند وارد زمین بازی شود و کلمه «تیت» را بگوید تمامی اعضای تیم آزاد می‌شوند. بازی به نفع تیم حریف ادامه پیدا می‌کند. در غیر این‌صورت بازی به نفع تیم گرگ تمام می‌شود و جای تیم گرگ با تیم حریف جابه‌جا می‌شود و از آن پس تیم حریف گرگ شناخته می‌شود.

بازی لگوش، از دیار نخلستان

بازی لگوش، بازی سرگرم کننده ای است که بیشتر در نخلستان‌های بلوچستان انجام می‌شود. تعداد افراد شرکت‌کننده در آن بین ۵ تا ۲۰ نفر متغیر است. در این بازی یک نفر به عنوان گرگ شناخته می‌شود .او یک «لُنگ» (زیرانداز یا روانداز بلوچی) در دست دارد که به حالت بافتنی آراسته شده است. در این بازی همه شرکت‌کنندگان برای نجات از دست گرگ به درختان پناه می‌برند. گرگ با «لُنگ» خود به دنبال افراد می‌رود و وقتی فردی را با این لُنگ بزند آن فرد گرگ می‌شود. در نهایت لُنگ به گرگ جدید تحویل داده شده و بازی به همین منوال ادامه خواهد داشت.

بازی کَپَگ، بازی کودکان و نوجوانان

این بازی را با ۱۰ الی ۱۲ نفر می‌توان انجام داد که عمدتا کودکان و نوجوانان این بازی‌ها را انجام می‌دهند. برای انجام این بازی بایستی دایره‌ای روی زمین رسم شود و افراد در دو گروه تقسیم‌بندی شوند. سپس سرگروه تیم بهترین‌های گروه را برای مسابقه وارد زمین می‌کند. افراد با گرفتن یکی از پاهای خود با تنه زدن به یکدیگر به نبرد با هم می‌پردازند. در نهایت هر کسی در برخورد با فرد مهاجم به زمین بیفتد به عنوان بازنده باید زمین مسابقه را ترک کند.
بازی دلکی، نشانه
این بازی بین دو گروه پنج نفره انجام می‌شود. گروه اول در فاصله حدود ۱۰ متری و پشت یکدیگر به فاصله ۱ متر می‌ایستند. گروه دوم نیز در جای خود باقی می‌مانند و چاله‌ای به عرض ۲۰ سانتی‌متر ایجاد می‌کنند. سپس یک چوب کوچک ۲۰ سانتی به صورت موازی در این چاله قرار می‌گیرد. به طوری که نصف این چوب در چاله و نصف دیگر در بیرون از چاله قرار گیرد. سپس با چوب یک متری دیگری به چوب داخل چاله ضربه‌ای وارد می‌شود تا به هوا پرتاب شود. سپس ضربه‌ای دیگر به آن وارد می‌شود تا به سمت حریف حرکت کند. در صورتی که گروه حریف بتواند چوب را در هوا مهار کند برنده اعلام می‌شود، در غیر این صورت بازی از ابتدا شروع می‌شود.

هلاری، بازی کلات (قلعه)

هلاری یک بازی هیجان انگیز است که برای شروع آن نیاز به وسایلی داریم که به دست خودمان ساخته می‌شود. وسایل لازم در این بازی توپ پور (نوعی توپ از جنس پیش، برگ خرما) و دستک چوب برای زدن توپ است.
نحوه انتخاب یار در بازی سنتی هلاری این گونه است که ابتدا بازیکنان به دو گروه تقسیم می‌شوند. به سرگروه ماتوکان می‌گویند. سرگروه‌ها یارهای خود را به طور مساوی انتخاب می‌کنند. برای انتخاب یار، افراد دو نفر – دو نفر با همدیگر به کنار رفته و برای خود نامی انتخاب می‌کنند. مثلاً یکی شتر و یکی گاو، بعد پیش ماتوکان آمده و می‌گویند گرگری گاو می‌خری‌ یا شتر؟ ماتوکان هر کدام را انتخاب کرد، آن فرد یار او می‌شود.
روش بازی هلاری هم این طور است که ابتدا دو دایره در قسمت میدان بازی به فاصله تقریباً ۱۰۰ متر کشیده شده و یارهای گروهی که شروع‌کننده‌ بازی هستند، داخل دایره و گروه دیگر در میدان قرار می‌گیرند. زمین بازی به صورت محل آغاز معروف به”مبدأ” و مقصد بازی به نام “کلات” تقسیم شده‌است.کلات همان دژ است. بعد از تعیین نوبت بازی ابتدا یکی از افراد گروه داخل میدان، توپ را به دست گرفته و برای گروه داخل دایره می‌اندازد و هر فرد در نوبت بازی حق یک‌ بار زدن را دارند. اگر دستک به توپ نخورد سُپ (سوختن) می‌گویند. هرکس که سوخت، باید داخل دایره منتظر زدن فرد بعدی باشد تا در فرصت مناسب که یکی از یارانش توپ را زد و به فاصله دورتری انداخت، بتواند به کلات فرار کند. اگر توپ به فاصله خیلی دور بیفتد، می‌تواند برود و برگردد. اگر این کار را انجام دهد، امتیاز زدن توپ را خواهد داشت. در هلاری اگر توپ را حریف در هوا بگیرد یک امتیاز است و به آن هل می‌گویند. اگر گروه شروع‌کننده امتیاز داشته باشد، می‌تواند امتیاز را پایاپای کند وگرنه باید بازی را به حریف مقابل واگذار کرده و خود و یارانش بیرون دایره در میدان برای گرفتن توپ بروند.

 بازی گلک (گلوک)

این بازی در اکثر شهرهای بلوچ نشین رواج دارد. نوعی بازی محلی محسوب می شود که اکثرا دخترها این بازی را انجام می‌دهند. کمابیش پسرها  از انجام این بازی که آن را نوعی بازی دخترانه می‌شمارند پرهیز می‌کنند. برای انجام این بازی می‌توان ار دو یا سه نفر شروع و تا شش و هفت نفر نیز استفاده کرد. از پنج سنگ برای بازی کردن استفاده می‌شود. ابتدا هر پنج سنگ را داخل دست می‌گیرند و به سمت زمین با احتیاط می اندازند به طوری که از هم دور نشوند. برای برنده شدن هر چه  سنگ ها به هم نزدیک تر شوند راحت تر است و بلعکس. از سنگ های افتاده روی زمین یک سنگ را به عنوان شاهد برداشته و به سمت بالا پرت می‌کنند. در همان لحظه هنوز به زمین نیافتاده یک سنگ دیگر را برمی‌دارند. دو باره پرتاب می کنند. دو سنگ را سه بار پرت می‌کنند. نهایتا همه سنگ ها را با هم بر‌ می‌دارند. سپس همه سنگ های جمع شده را با هم تا حدودی به بالا پرت می‌کنند و با پشت دست جمع می ‌کنند. اگر در هریک از مراحل سنگی به زمین افتاد و یا در مرحله انداختن به زمین دو سنگ و یا بیشتر به هم چسبیدند؛ سوخته به حساب می‌آیند. نوبت به نفر بعدی می‌رسد. این بازی به قدری ادامه می‌یابد که نفرات یکی یکی همه‌ی سنگ ها را تا مرحله پشت دست جمع کنند و برنده شوند.

سخن پایانی

مردم خونگرم بلوچستان با وجود پیشرفت تکنولوژی در عصر ارتباطات و هوشمند سازی وسایل سرگرمی در جهان باز هم اصالت، فرهنگ، آداب و رسوم گذشته خود را به بهترین شکل ممکن در اوقات فراغت و دورهمی های فامیلی و دوستانه حفظ کرده‌اند. لذا با یک فضا سازی مناسب می‌توان به خوبی از بازی‌های بومی و محلی برای سرگرم کردن کودکان و جوانان استفاده کرد.

در تنظیم این مقاله از منابع زیر استفاده شده است:

https://www.borna.news/
https://mayarjal.ir/
http://localgames.blogfa.com/

تهیه و تنظیم: آیسان پژوهان فر