شب چله در سیستان و بلوچستان

شب آغاز زمستان که از آن به نام شب یلدا نام میبریم در فرهنگ بلوچ با نام «شب چله» شناخته می‌شود و از شمال تا جنوب سیستان و بلوچستان به گونه خاصی برگزار می‌گردد. مردم سیستان و بلوچستان در بلندترین شب سال در خانه بزرگ قوم خویش گردهم می آیند و به قصه هایی كه پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها برایشان نقل می كنند، گوش می دهند.

شب یلدا در باور مردم سیستان و بلوچستان

در باور مردم بلوچستان مبارزه پاییز و زمستان از طریق وزیدن باد گوریچ مشخص می‌شود به طوری که در شب چله این باد شدید می‌وزد و با وزش شدید خود پیروزی زمستان را بر پاییز نوید می‌دهد. با توجه به اهمیت این شب اگر جشنی همزمان با این شب باشد به صورت مفصل برگزار می‌شود.
در شمال سیستان شب چله به جای واژه یلدا با همان مفاهیم فراگیر در میان مردم به كار می ‎رود. سیستانی ها اعتقاد دارند که دو چله وجود دارد؛ چله کوچک که اصطلاح قدیمی آن «چله خرد» و چله بزرگ که به «چله کلو» معروف است. چله کوچک و بزرگ از اول دی ماه آغاز و تا ۱۰بهمن ماه ادامه دارد.
شب چله به گاه شماری مردم سیستان ارتباط دارد زیرا مردم این منطقه با یك تقویم و گاه شماری خیلی قوی ویژه خود شب چله را مشخص می‌كردند. ابوریحان بیرونی این گاه شماری قدیمی سیستان را در کتاب ماللهند خود به نقل از ابوسعید آورده است. وی بیان کرده که:در تاریخ کهن سیستان ماه‌های قدیمی ویژه خود مردم منطقه وجود داشت که شروع آن از چله بود که به آن کریست می‌گفتند. در سیستان نام ‎های محلی دیگری برای ماه‎های قمری وجود داشته كه هنوز هم در میان سپید مویان منطقه كاربرد دارد. این تقویم به روشنی نشان می ‎دهد كه در این دیار سنت‎های كهن گاه شماری و تقویم وجود داشته است. پاسداشت شب چله و آگاهی از زمان دقیق آن و درك انقلاب زمستانه ریشه در دانش مردمان این سرزمین دارد كه با اصول اقتصاد دامپروری و كشاورزی پیوند داشته است.

آداب و رسوم شب چله در سیستان و بلوچستان

اعضای فامیل با رفتن به خانه سپید مویان و سالخوردگان این شب را در حلقه خانواده و بزرگان به صبح می‌رساندند. دور كرسی چوبی یا بخاری هیزمی جمع می‌شدند و به قصه های بزرگترها و شاهنامه خوانی ها گوش فرا می‌دادند. اگر این شب با مراسم مذهبی همزمان بود معمولا به دعا و نیایش پرداخته و برنامه هایی در شان بزرگان دین برگزار می‌كردند.
در زمان‌های قدیم و قبل از اینکه تکنولوژی امروزی در جامعه پدیدار شود مردم روستاها در شب‌های زمستان دور آتش نشسته و به داستان‌های بلند بزرگترها گوش می‌دادند که در زبان محلی به آن «چاک چاکَر» می‌گفتند.

چوک بازی

چوک یک بازی با چوب درخت خرماست که آن را به ۸ تکه یک اندازه تقسیم می‌کنند. شرکت کنندگان آن بیشتر از دو نفر است و جزو بازی های سرگرم کننده و پرطرفدار بلوچستان در شب چله می باشد.

فال حافظ

شاه نُومَه خوانی

این شب نشینی ها بهانه ایی برای دور هم  جمع  شدن و شعر خوانی بود. رستم و سهراب هم بر سر سفره آمده و نقش آفرینی می‌کردند. پدران خوش صدای منازل آنچه را فردوسی گفته بود تحت عنوان (شاه نُومَه خوانی)  برای اهل منزل بازگو کرده و می‌خواندند.

تنقلات شب چله در سیستان و بلوچستان

در گذشته خوردنی های شب چله تولید خود مردم روستاها بود. روستائیان و کشاورزان در این شب دور آتش جمع می‌شدند. بیشتر محصولات مزارع خودشان مانند سیب زمینی، نخود، باقلا و لوبیا سبز که در بلوچستان به آن کرو می‌گویند را با برنج مصرف می‌کردند و چای آتشی می نوشیدند. قلیفی، کماچ، تَجگی، طیفی، خرما لندو بر سر سفره خودنمایی می‌کرد. مردم این دیار از هندوانه‌هایی که از لابه لای کاه‌های که تابستان را به زمستان پیوند می‌داد (هندوانه را در آخر فصل تابستان در میان انبار کاه قرار می‌دادند تا برای شب چله سالم بماند) استفاده می‌کردند. با گذشت زمان تغییراتی در نوع این خوراکی‌ها رخ داد. تنقلاتی که امروزه مردم در شب یلدا سرو می‌کنند شامل موارد زیر است:

دانکو

خوراکی معروفی که در این شب مصرف می‌شود دانکو است که با مخلوط برنج و کنجد درست می‌شود.