در ديار تاريخي کرمانشاهان که گهواره تمدن ايران زمين به شمار مي رود، هر سال جشن نوروز با آداب و رسوم خاص خود برپا مي شود. عید نوروز در باور کرمانشاهیان مقدس است زیرا اعتقاد دارند که حضرت علی (ع) در چنین روزی به امامت رسید. عالی گرد قصد دارد در این مقاله شما را با مراسم بومی عید نوروز در کرمانشاه بیشتر آشنا کند.
مراسم پیش از عید نوروز در کرمانشاه
خانه تکانی
مردم کُرد با این کار مقدمه جشن نوروز باستانی را آغاز می‌کنند که به نوعی یادآور جشن های ۱۰روزه فروردگان است. در ایران باستان معتقد بودند در چنین روزهایی ارواح مردگانی که روزگاری اهالی خانه‌ها بودند باز می‌گردند. از همین رو در برهه‌ای از زمان رختخواب‌ها را در روزهای آغازین اسفندماه بر بالای پشت بام ها می‌بردند. ملحفه تمیز می‌دوختند و به نوعی خانه را تمیز می‌کردند که اگر ارواح بازگشتند با تمیزی خانه مواجه شوند.
چهار شنبه سوری و رسوم زیبای آن
در استان کرمانشاه غروب آخرین سه شنبه سال بوته های خار را که از پیش فراهم کرده‌اند روی بام یا حیاط خانه خود یا در اطراف تپه و کوه ها آتش می‌زنند. بزرگ و کوچک هر کدام سه یا هفت بار از روی بوته های آتش می‌پرند. مردم معتقدند با این کار بیماری و بلا از آن ها دور می شود. اگر کسی در روستایی عزادار باشد بیست خانه از هرطرف خانه وی به احترام خانواده عزادار آتش روشن نمی‌کنند.
در برخی از نقاط روستایی پسر بچه‌ها توپ‌های پارچه‌ای به سر هر چوب می‌بندند. آن‌ها را با نفت آغشته کرده و بعد از آتش زدن به آسانی پرتاب می‌کنند. بزرگ تر‌ها معتقدند با این کار سال کهنه می‌سوزد و سال نو به شادی و خوبی از راه می رسد. پس از پایان آتش بازی و مراسم دیگر زنان و دختران دور هم جمع می‌شوند و فال می‌گیرند.
آب پاشی
از مراسم کهن مردم کرمانشاه در نوروز، رسم آب پاشی به یکدیگر، آبتنی و شست و شوی خود با آب بوده است. امروزه رسم آب تنی و آب پاشی در نوروز، کم تر معمول است. تنها بقایای آن را در آئین‌های مربوط به جشن چهارشنبه سوری میتوان دید.
شال درکی یا شال اندازی
جوانان در شب عید پس از روشن کردن آتش بر بام خانه ها، دستمال یا شال خود را از منافذ تعبیه شده از سقف اطاق به داخل اطاق وارد کرده و عیدی خود را از صاحب خانه می‌طلبند. هنگام شال اندازی به صاحب خانه می‌گویند پر شالمان را نسوزان خالی بر نگردانی یا اینکه می‌گویند هل کیش یعنی بالا بکش. صاحب شال با خوشحالی آنجا را ترک می‌کند و صورت خود را می‌پوشاند تا صاحب خانه او را نشناسد. برای شادی بیش تر صاحب خانه داخل شال زغال گداخته می‌گذارد.
مو بر باد دادن
برخی زنان کُرد در مناطق روستایی برای برپایی جشن چهارشنبه سوری در روز به صحرا می روند و چند تار از موی فرزندان را قیچی کرده به به باد می‌سپارند. چراکه براین باورند به این ترتیب دردها و ناراحتی فرزندان را به دست باد سپرده اند.
رسم پنجه نوروزی
مردم کرمانشاه معمولا در پنجشنبه آخر سال غذاهای محلی همانند کوفته یا شیربرنج پخت می‌کنند. در برخی مواقع آداب و رسومی وجود داشت که به آن پنجه می‌گفتند. در این چندروزی که پنجه نام داشت، مردم نه به مهمانی کسی می‌رفتند و نه فردی را به میزبانی دعوت می‌کردند. چراکه مرسوم بود در مدت پنجه اتفاق بدی بیفتد دوباره تکرار می شود. پشت حیوانات حلال گوشت را نیز خمیر می‌زدند تا از چشم زخم در امان باشند.
برپایی سفره هفت سین
مردم کرمانشاه سفره هفت سين باشکوهی پهن می‌کنند و روی سفره اقلام زیر را می‌نهند:
یک جلد قرآن، آينه و شمعدان، تنگ ماهي، سبزه، سير، سرکه، سمنو، سماق، سنجد، ميوه و شيريني بخصوص نان برنجي که از شيريني هاي سنتي و سوغات کم نظير کرمانشاه است. نان برنجی عطر و طعم روغن کرمانشاهي دارد و در سفره هفت سین گذاشته می شود. در مناطق روستایی علاوه بر نان برنجی، ماست و گندم نیز داخل سفره هفت سین می‌گذارند.
میر نوروزی
میرنوروزی همان عمونوروز است. شخصی با لباس قرمز و صورتی سیاه شده که رفتار و دستورهایش خنده آور است. در پایان جشن، از ترس آزار مردمان فرار می‌کند. کسانی را که در روزهای نخست فروردین، با لباسهای قرمزرنگ و صورت سیاه شده میبینیم که با دایره زدن و خواندن مردم را سرگرم و پولی می‌گیرند، عمو نوروز است. امروزه بازمانده‌ی این سرگرمیها، «میرنوروزی» و «حاکم پنج روزه» است که تنها در روزهای جشن نوروزی دیده می‌شوند. آنان در شعرهای خود می‌گویند: حاجی فیروزه، عید نوروزه، سالی چند روزه.
مراسم عید نوروز در کرمانشاه
همخوانی کودکان
کودکان خُردسال دست در دست هم در کوچه های شهر و روستا شعری با مضمون ‘امشو اول وهاره، خیر وی ماله بواره، عصا خوی چکشی، خدا کُردان نکشی’ (امشب اول بهار است، خیر و برکت به این خانه رو کند، عصا مانند چکش است، خدایا کُردها را نکش) را سر می دادند. همزمان درب منازل را به صدا در می‌آوردند. صاحبخانه با شیرینی‌های محلی همچون بژی، تخم مرغ پخته و دیگر تنقلات از کودکان پذیرایی می‌کرد و در شادی آنان شریک می‌شد.
خوردن غذای مخصوص
شب سال نو معمولا در کرمانشاه سبزی پلو و یا رشته پلو پخته می‌شود که برکت و سر سبزی را در سال نو برای خانواده ها به ارمغان بیاورد.
عیدی نو عروس
در روز عید نوروز خانواده‌هایی که به تازگی با هم وصلت کرده‌اند برای نوعروس‌هایی که در دوران نامزدی هستند عیدی باشکوهی تدارک می بینند. در این روز داماد به همراه پدر و مادرش به خانه عروس رفته و با برگزاری مراسمی به نوعروس عیدی می دهد.
نو عید
در روز نوروز مراسمی با عنوان “نوعید” در کرمانشاه وجود دارد. در این روز اقوام و دوستان برای ادای احترام به خانه صاحبان عزا می‌روند و برای تازه در گذشته فاتحه می‌خوانند.
دید و بازدید و عیدی
پس از تحویل سال مردم برای دید و بازدید به خانه همدیگر می‌روند. خانه سادات در اولویت است. همان شب پولی به نام “ته کیسه” به عنوان نماد برکت از بزرگان عیدی می‌گیرند. در روستاها معمولا افراد خانواده تخم مرغ‌های رنگ شده به عنوان عیدی به یکدیگر می‌دهند.
حضور در بابایادگار
گروهی از مردم کرمانشاه دو روز پس از تحویل سال به منطقه بابایادگار در ۴۸ کیلومتری شمال شرقی کرند غرب می‌روند. مراسمی سنتی و باستانی را در بابایادگار اجرا می‌کنند که با نواختن تنبور، ساز باستانی ایران همراه است.
جشن سیزده بدر
اغلب کرمانشاهیان در روز سیزده به در کوفته می‌پزند و در طبیعت و کنار خانواده‌ی خود میل می‌کنند.
مردم سبزه های نوروزی را در روز سیزده بدر همراه خود می‌برند. جوانان دمِ بخت، به امید بازشدن بخت خود در سال نو، سبزه گره می‌زنند. سپس سبزه ها را در آب روان می‌اندازند تا بلا و ناپاکی را با خود ببرد.
جشن‌های نوروزی در روستاهای کرمانشاه
اکثر روستاهای مناطق کُردنشین ایران در سال های اخیر به مکانی برای پاسداشت فرهنگ و هویت اصیل مردمان کُرد تبدیل شده‌اند. در این مناطق مردم با جشن و سرور از نیمه دوم اسفند به استقبال نوروز و بهار می‌روند. آیین های نوروزی تا ۱۳ فروردین در این مناطق ادامه دارد. هر روستایی یک روز را برای برگزاری این آیین باشکوه اعلام می کند. از قبل اطلاع رسانی‌های آن انجام شده تا غیر از مردم روستا، علاقمندان به فرهنگ و اصالت این سرزمین نیز در این جشن ها سهیم شوند.
برپایی آتش
برپایی آتش به عنوان سمبل روشنایی، در میان کُردها قداست دارد. در وسط میدان برگزاری جشن نوروز، آتشی بزرگ برافروخته می‌شود و جمعیت گرداگرد آن به هله په رکی (پایکوبی) می‌پردازد.
اجرای موسیقی کُردی
اجرای موسیقی کُردی از دیگر برنامه‌های نوروزی است که اغلب هنرمندان کُرد در این آیین‌ها به اجرای برنامه می پردازند. با خواندن قطعاتی در وصف نوروز، طبیعت منطقه و زیبایی‌های آن، لحظات شادی را برای جمعیت رقم می‌زنند.
آیین نمایشی نوروز در کرمانشاه
از دیگر آداب و رسوم نوروز در کرمانشاه بازی‌ها و نمایش‌هایی است که اجرا می‌شود.کِلاورفِنَکی یکی از جذاب ترین آنهاست که امروزه نیز همچنان بازی می‌شود.
کِلاورفِنَکی (کلاه قاپیدن)
در این بازی، دسته‌ای دستمال یا کلاهی بر سر می‌گذارند و کنار هم می‌نشینند. دسته دیگر، به طور ایستاده دور آن‌ها حلقه می‌زنند. با شروع بازی، دسته ایستاده به سوی کسانی که نشسته‌اند، حمله می‌کنند. می‌کوشند دستمال یا کلاه آن‌ها را بردارند. گروه نشسته باید از خود دفاع کنند و نگذارند کسی دستمال سر آن‌ها را بردارد. بازیکنان ایستاده، داخل دستمال یا کلاهی که از سر بازیکنان برداشته‌اند، سنگ می‌گذارند و آن را پرتاب می‌کنند. اگر صاحب کلاه بتواند کلاه خود را در هوا بگیرد، برنده است. وگرنه باید دوباره کلاه را به سرکند و برای دور دوم بازی بنشیند.
سخن پایانی
مردم کرمانشاه هر سال جشن نوروز را با آداب و رسوم خاص خود برگزار می‌کنند. این رسوم نوروزی نمادی از جشن هزاران ساله نوروز در تاریخ این سرزمین است.
در تنظیم این مقاله از منابع زیر استفاده شده است:
تهیه و تنظیم: آیسان پژوهان فر
ویرایش: تیم تولید محتوای عالی گرد
