آیین پهلوانی و زورخانه‌ای

زورخانه از اعصار کهن تاریخ به دنیای معاصر رسیده است. برخی نشانه‌ها و نمادها در ساختمان زورخانه و همچنین دسته‌ای از رفتارها و اعمال اهل زورخانه، بیانگر این حقیقت است که زورخانه ریشه در اعصار بسیار کهن تاریخ دارد. کشور ایران توانسته است این آئین پهلوانی و زورخانه‌ای را به طور رسمی در سال ۸۹ در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس جهانی یونسکو ثبت کند. با عالی گرد همراه باشید تا با این آیین کهن بیشتر آشنا شوید.

ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای

ورزش زورخانه‌ای که نام دیگر آن ورزش تابستانی است نام مجموعه‌ای از حرکت‌های ورزشی با وسایل و بی وسایل می باشد. این ورزش با آداب ‌و رسوم مخصوصی اجرا می‌شود. ورزش زورخانه ای جزو ورزش‌های تاریخی و فرهنگی ایران شناخته می‌شود و از قدیم رواج داشته است.

تاریخچه آیین پهلوانی و زورخانه‌ای

ایرانیان از ابتدا، همیشه نیازمند و علاقه‌مند به آیین‌های پهلوانی، کشتی‌گیری و آمادگی جسمانی بوده‌اند. حتی زرتشت پیامبر ایران باستان، به پیروان خود فرمان داد تا آماده کمک به “اهورامزدا” (خدا) و مبارزه با “اهریمن” (شیطان) باشند. در قرن سیزدهم میلادی، فردی به نام محمود اهل خوارزم که به “پوریای ولی” هم مشهور بود، بار دیگر به آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای حیات تازه‌ای بخشید. او پهلوانی بود که به‌عنوان صوفی و کشتی گیر هم شناخته می‌شد.

برخی از ابزارهای فرهنگی مورد نیاز برای اجرای این میراث فرهنگی ناملموس، شباهت زیادی به سلاح دارند. به دلیل چنین شباهت‌هایی، برخی معتقدند که در دوران باستان، در زورخانه به کشتی‌گیران فنون نبرد آموزش داده می‌شد. برخی از این ابزارها “میل”، “کباده” و “سنگ” هستند که به ترتیب شبیه به گُرز، کمان و سپر می باشد.

سنت های پهلوانی برگرفته از آیین مهرپرستی

بعضی از مطالعات نشان می‌دهد که بسیاری از آداب و سنت‌های پهلوانی و زورخانه‌ای مربوط به آیین مهرپرستی است. این آیین که مربوط به دوره اشکانیان است، یکی از ادیان قدیمی هندوایرانی به شمار می‌رود که از ایران به اروپا هم راه یافته است. زورخانه‎ها شباهت زیادی به معابد مهری دارند که در زیرزمین قرار داشتند. دارای پلکان و دری کوتاه بودند که نور اندکی به داخلشان راه می‌یافت. در معابد مهری، زنگی پیدا شده که گمان می‌رود آنها را مانند زنگ زورخانه در مراسم دعا به صدا درمی‌آورده‌اند. شباهت گود و سکوی اطراف آن مانند معابد مهری است که برای نشستن تماشاگران تعبیه شده است. سنت برهنگی پهلوان در زورخانه، مانند برهنگی مهر رومی به هنگام زایش است که جامه‌ای برتن ندارد و با برگی از انجیر خود را می‌پوشاند. همان‌طور که درگذشته پهلوانان از لنگ به‌جای شلوار استفاده می‌کردند.

ورزش زورخانه ای یادگار عصر اسلامی

دسته‌ای از پژوهشگران پیدایش ورزش زورخانه‌ای را به عصر اسلامی و اعمال و رفتارهای آن را صرفاً حرکت‌هایی برای آماده‌سازی بدن و شرکت در رزم‌های تن‌به‌تن دانسته‌اند. این محققان اعتقاد دارند در زمان خلیفه دوم که کشور ایران دستخوش تاخت‌وتاز و هجوم سپاهیان اسلام قرار گرفت. مردمی که از ظلم و ستم بی‌پایان شاهان و روحانیون عصر ساسانیان به‌جان‌آمده بودند، از جان‌ودل در برابر دین جدید تسلیم شدند. پیام این دین، توحید و برابری انسان‌ها در پیشگاه پروردگار و نفی تبعیض‌های نژادی بود. با گسترش اسلام و استوار شدن پایه‌های حکومت خلفا وقتی مردم با فرهنگ نفرت انگیز برتری جویی نژادی عرب مواجه شدند، در برابر روح برتری جویی حکام عرب به پا خاستند. با تقویت جسم و جان جوانان خود کوشیدند با اعراب مقابله کنند و استقلال کشور خود را باز بیایند. در این شرایط اعراب با هرگونه اقدام مقابله‌جویانه به شدت برخورد می‌کردند و امکان تمرینات رزمی وجود نداشت. جوانان ایرانی با هدایت دانایان جهان‌دیده شروع به تمرینات کردند.

معماری زورخانه به چه شکل است؟

زورخانه به محلی گفته می‌شود که ورزشکاران در آن جمع می‌شوند و به اجرای آیین‌های پهلوانی و تمرین ورزش‌های باستانی مشغول می‌شوند. زورخانه دارای ساختمان منحصر به فردی است و سقفی گنبدی شکل دارد. زیر گنبد زورخانه محوطه‌ای چند ضلعی وجود دارد که اصلی‌ترین مکان برای تمرین و اجرای مراسم‌های زورخانه‌ای به شمار می‌آید. این محوطه که اغلب شش ضلعی است چند متر پایین تر از سطح زمین قرار دارد و به همین دلیل آن را گود می نامند.

زورخانه‌ها دری کوتاه دارند. این موضوع نشان دهنده فلسفه تواضع و فروتنی پهلوانان است. به این صورت که درب کوتاه باعث می‌شود افراد هنگام ورود به زورخانه با قامتی خمیده و سر به زیر که نشانه ادب و تواضع است وارد زورخانه شوند. از لحاظ ظاهر ساختمان زورخانه‌ها به معابد میترایی و مهراوه‌ها شباهت دارد.