استان گیلان، از استان‌های شمالی ایران به مرکزیت شهر رشت است. گیلانی ها به مردمانی خونگرم و مهمان نواز، و مهربان معروف هستند. آنها تمام آداب و رسوم غنی خود را از گذشته حفظ کرده و میراث گذشتگان را به نسل‌های آینده منتقل کرده اند. آیین نوروزی گیلان نیز مانند سایر شهرهای ایران نشان از اصالت و فرهنگ مردم شهر دارد. اگر دوست دارید درباره آداب و رسوم نوروز در گیلان بیشتر بدانید در ادامه این مطلب همراه ما باشید.
مراسم عید نوروز در گیلان
آیین‌های نوروزی در گیلان از اسفندماه آغاز و تا سیزده‌بدر ادامه می‌یابد. این آیین‌ها در سه بخش آیین‌های پیشواز از نوروز، آیین‌های ویژه عید نوروز و آیین‌ها و مراسم مربوط به سیزده‌بدر جای می‌گیرد.
گل گل چهارشنبه و رسوم زیبای آن
گیلانی ها در غروب آخرین سه شنبه سال پشته هایی از خار، بوته، گون و کاه را رو به قبله درست می‌کنند. آتش می‌زنند سپس از روی آتش پریده و شعر زیر را می‌خواندند:
گل گل چهارشنبه به حق پنج شنبه
زردی بشه، سرخی بایه نکبت بشه، دولت بایه
ترجمه این شعر بدین شرح است: ای شعله آتش چهارشنبه، به حق پنج شنبه، زردی و ضعف و بیماری رخت بر بندد و نوبت سرخی و نشاط و خرمی فرا رسد. دوره نکبت و ناکامی به سر آید و دولت و اقبال روی نماید.
اسپند دود کردن
اسپندی که از سادات خریداری می‌کنند را دود کرده و به هنگام دود کردن آن می‌خوانند:
عاطتیل کن، باطیل کن تی مرده ماره بیرون کن
اسفند دوکن چاووس بایه مردمار به هوش بایه
ترجمه این شعر بدین شرح است: عاطل و باطلش کن و چشم زخم را از وجودها دور ساز. مادر شوهرت را بیرون کن. اسپند دود کن تا چاووش بیاید. مادر شوهرت به هوش بیاید.
شکستن ظروف
مردم گیلان در چهارشنبه سوری به منظور دور ساختن نفرت، رفع قضا و بلا؛ کاسه، کوزه و ظروف کهنه را می‌شکنند.
فالگوش ایستادن
مردم گیلان در چهارشنبه سوری در گذرگاه‌ها می‌ایستند. با شنیدن پنهانی اولین کلمات عابرین، مفهوم آن را حمل بر توفیق یا ناکامی خود در سال آتی می‌شمارند. این مراسم فالگوش ایستادن نام دارد.
قاشق زنی
جوانان و بیشتر دختران گیلانی برای اجرای قاشق زنی به در خانه همسایه‌ها رفته، روی خود را پنهان نموده و خواستار هدیه می‌شوند.
شال اندازی
از رسوم شایع چهارشنبه سوری در مناطق روستایی کوهستانی گیلان شال اندازی است. گاه حالت نوعی خواستگاری از دختر صاحب خانه را دارد. شال اندازان بدون مشخص کردن هویت خویش به خانه همسایه‌ها رفته، شال خود را از پنجره و یا روشنایی خانه آویزان می کنند. صاحبخانه معمولاً به گوشه شال آنان مقداری شیرینی و آجیل به عنوان هدیه می بندد.
دیچین‌واچین
مادران گیلانی دختران دم بخت خود را به منظور باز شدن بختشان در سال جدید، چند ساعتی از خانه بیرون و خانه تکانی می‌کنند.
کاشتن سبزه نوروز
در استان سرسبز گیلان همانند سایر استان‌های کشور، کاشتن سبزه صورتی نمادین دارد. آنها اعتقاد دارند که اگر چشم ناپاکی بر آن افتد، سبزه رشد نمی‌کند و سبز نمی‌شود.
شیرینی‌پزان
۱۰ الی ۱۵ روز مانده به سال نو، اهالی ساکنین مناطق کوهستانی گیلان، شروع به پختن شیرینی‌های رنگی می‌کنند. ابتدا آرد را تفت می‌دهند و روغن به آرد اضافه می‌کنند. سپس شیره را به آن اضافه کرده و با رنگ بر روی شیرینی (حلوا) می‌کوبند. شیرینی (حلوا) را به صورت دایره‌های کوچک درست کرده و شکر، گردو و دارچین را نیز در آن می‌ریزند. در منطقه ضیابر حلوا شکری درست می‌کنند و آن را به صورت بقچه تا می‌کنند.
سفره هفت سین
در آخرين ساعت‌هاى سالِ کهنه و در آستانه حلول سال نو، سفره هفت‌سين يا سفره عيد را در اتاقى از خانه مى‌گسترند. مردم با چيدن شيرينى و تخم‌مرغ‌هاى رنگين، آب، آينه، اسپند و هفت «سين» (سير، سبزه، سرکه، سماق، سمنو، سيب و سکه) و قرآن کريم و برخى‌ها با شمايلى از حضرت على (ع)، شمع و چراغ در سفره هفت‌سين به پيشواز نوروز باستانى مى‌‌روند.
نوروز خوانی
آخر هر سال و قبل از سال نو مراسم نوروز خوانی در گیلان برپاست که نماد ورود بهار و خیر و برکت است. گروهی از نوروز خوانان با راه افتادن در کوچه و خیابان اشعاری می‌خوانند. آنها ابتدا با زبان شعر دوازده امام را نام برده و زمانی که به قسمت ترجیع بند می‌رسند، آن را دو نفری تکرار می‌کنند. بعد نوروز و نو سال می‌خوانند. این شعر اینگونه شروع می‌شود:
همی خوانم امام اولین را شه کشور امیرالمؤمنین را
وصی و جانشین یعنی علی را
به یاسین والف لام و به فیروز دهید مژده که آمد عید نوروز
امام دومین هم دسته گل شفاعت می کند او بر سر پل
حسن بابش سوار است او به دلدل
به یاسین و الف لام و به فیروز دهید مژده که آمد عید نوروز و…
آمدن سبک پا و خوشقدم
آمدن ” سبک پا” یا ” خوشقدم ” در هنگام تحویل سال نو و یا صبح نوروز نیز در اغلب نقاط گیلان مرسوم است. خوشقدم را از قبل انتخاب می‌کنند. او صبح نوروز با قرآن، آینه، آب و شاخه‌های گل و شکوفه و شمشاد اولین کسی است که پس از تحویل سال به خانه می‌آید. شاخه‌های شمشاد را به چفت در خانه و اتاق می‌آویزد. گل و شکوفه را در طاقچه اتاق می‌گذارد. مقداری آب در پاشنه در می‌ریزد. قرآن، آب و آینه را روی سفره هفت سین قرار می‌دهد. مبارکباد می‌گوید. سکه‌ای برای شکون به صاحبخانه می‌دهد و عیدی و شیرینی می‌گیرد. خوشقدم به علت آن که تمام خانه را قدم می‌زند و خیر و برکت گام های خود را به همه جای خانه می‌رساند ” خانه پازن ” نیز نامیده می‌شود.
برکت و ارزانی طلبیدن
در روستای” گنجی محله ” شهرستان تالش؛ شب تحویل سال زن خانه مقداری از غذای شب را با غذایی که هر یک از افراد خانواده از سهم خود باقی گذاشته اند در دیگ می‌گذارد. سپس همگی از اتاقی که سفره شام در آن گسترده شده بیرون می‌روند. در خمره‌ها و انبار و هرچه در آن ذخیره‌ای دارند نیز باز می‌گذارند تا نوروز که می‌آید به سفره، انبار و همه آنچه که در خانه هست سر بزند و برکت ارزانی دارد.
جمع شدن در زیارتگاه
در شهرهايى که داراى امام‌زاده و زيارتگاه معتبرند، بسيارى از مردم در ساعت تحويل آن‌جا جمع مى‌شوند.
ایجاد روشنایی
به هنگام تحويل سال چراغهاى خانه و شمع سفره هفت‌سين بايد روشن باشد.
سیزده بدر
یکی از باورهای مردم شرق گیلان (املش و اشکور) این است که برای رفع نحسی در روز سیزده صبح زود از خواب بر می‌خیزند. به کنار رودخانه رفته، سیزده سنگ را به آب می‌اندازند. نیت می‌کنند که نحوست از آنان دور شود. در برخی نقاط نیز نیت می‌کنند و خود را به آب می‌زنند. براین باورند که اگر کسی در این روز خود را به آب دریا یا رودخانه بزند و شنا کند، هرگونه بیماری داشته باشد، سالم و تندرست می‌شود. دختران گیلانی در این روز سبزه گره می‌زنند. این مراسم معمولاً با بندبازی، کشتی گیله مردی و نواختن ساز و نقاره همراه است.
آیین‌های نمایشی نوروز در گیلان
آیین‌های نمایشی و اجرای مراسم کمدی و موزیکال به چند شکل در گیلان انجام می‌شود. برخی از این نمایش‌ها ریشه در باورها و پندارهای باستانی و قدیمی دارد.
مقدم مبارک
در غرب گیلان و حدود شهرستان‌های آستارا و هشتپر «تکم چی‌ها» از جمله پیام‌آوران نوروز هستند. کارشان گونه‌ای نمایش عروسکی آئینی به نام تکم است. هماهنگ با ترانه‌هایی که در استقبال از نوروز می‌خواندند آن عروسک را با موزونی حرکت می‌دهند. خانواده‌های گیلانی مقدمشان را خوش و مبارک می‌دانند و شگون کارشان را با دادن هدیه گرامی می‌دارند.
خرس آبونی
خرس آبونی از جمله مراسمی است که در شرق گیلان و تنکابن انجام می‌شود. در نزدیکی‌های نوروز چند نفر همراه با خرسی دست‌آموز وارد روستاها می‌شوند و غم‌ها را از دل زدوده، شادی و خوشی را به خانه‌ها می‌برند. برخی از افراد اگر مریضی در خانه دارند بر اساس اعتقادی کهن پس از این‌که پولی به صاحب خرس می‌دهند، مقداری کته (برنج) پیش خرس می‌گذارند. خرس پس از این‌که نصف آن را می‌خورد بقیه را به مریض می‌دهند و اعتقادشان بر شفای بیمار است.
بازی آهوچره
این بازی یکی از رسم‌های کهن شرق گیلان است که در شمار بازی‌ها و نمایش‌های مقدمه نوروز در روستاها به شمار می‌رود. گروه آهو چره ۳ بازیگر دارد. محور بازی، آهو است. با وسایل مختلف چیزی شبیه کله آهو یا بز درست می‌کنند. بازیگر آهو گونی یا کیسه‌ای پارچه‌ای روی سر خود می‌کشد. به طوری که تمام بدنش را می‌پوشاند. از داخل آن چوبی را که کله آهو بر سر آن قرار داشت به دست می‌گیرد. نفر دوم گروه با خواندن شعر و با چوبی در دست، نمایش را هدایت می‌کند. نفر سوم توبره کش است. هر سه با هم کوچه به کوچه به خانه‌های روستا می‌روند. بازی آهو چره را اجرا می‌کنند، شعر می‌خوانند و از هر خانه چیزی می‌گیرند.
میمون بازی
این بازی نیز از جمله مراسم‌های پیشواز نوروز است، در گذشته میمون بازها بیشتر از کولیان اطراف رشت بودند و در اطراف رشت این مراسم را اجرا می‌کردند. میمون باز شروع به حرکات نمایشی و آکروباتیک می‌کند. شخص همراه او به خواندن آواز و ترانه‌های نوروزی می‌پردازد. مردم نیز در جواب این حرکات خنده‌آور و ترانه‌های شاد، به آنها هدیه‌هایی می‌دهند.
آتش بازی
آتش بازها با سیاه کردن صورت خود توسط دوده به آتش‌بازی در شهر و روستا می‌پردازند. آتش شادی این شب‌ها را روشن‌تر و گرم‌تر می‌کنند.
عروس گوله
این نمایش معروف نوروزی، در گیلان، مازندران، الموت و طالقان است. در این نمایش غول، عروس و پیربابو نقش دارند.
غول با پوششی از کُلش (ساقه‌های خشک شالی) و زنگوله‌هایی به پا و چماقی در دست در میان مردم حاضر می‌شد. نقش عروس را نیز اغلب یکی از پسران جوان بازی می‌کرد و لباس زنانه می‌پوشید. در بازی نوروزی عروس گوله، غول و پیربابو برای به دست آوردن عروس با یکدیگر درگیر می‌شدند.
پیش از آغاز نمایش نیز گروه همخوانی می‌کردند:
عروس گوله بیاردیم
جانه دله بیاردیم
خانه خواه تره نیاردیم
تی پسره بیاردیم
ترجمه این شعر بدین شرح است: بازی عروس و غول آوردیم/ برای جان و دل آوردیم/ صاحبخانه برای تو نیاوردیم/ برای پسر تو آوردیم.
سخن پایانی
مردم گیلان همواره در پایبندی به سنت ها و احیای آداب و رسوم پیشتاز بوده‌اند. در طول ایام سال با فرا رسیدن هر مناسبتی، حال و هوای استان متناسب با آن ایام رنگ و بوی خاصی به خود می‌گیرد. آیین باستانی نوروز نیز یکی از همین مناسبت‌های مهم می‌باشد که به زیبایی توسط گیلانی‌ها اجرا می‌شود.
در تنظیم این مقاله از منابع زیر استفاده شده است:
https://www.hamshahrionline.ir/
