جشن نوروز در ترکیه از قدمتی بسیار برخوردار است. در دوره امپراتوری عثمانی آغاز سال جدید به مثابه جشن در نظر گرفته می شد. در این مقاله قصد داریم شرح مختصری از آداب و رسوم جشن نوروز در ترکیه را شرح دهیم .

پیوند عمیق نوروز با هویت مردم

اگرچه مساله برگزاری جشن‌ها و آیین‌های نوروزی با ویژگی‌های مردم و فارغ از نوع نگاه سیاسی مرتبط است، در دو سه دهه اخیر این موضوع به شدت با مسایل هویتی پیوند خورده است. در کشورهایی مانند ترکیه حضور چشمگیر ایرانی‌ها و جمعیت فعال و فراوان کُرد که اصالتاً با فرهنگ و تمدن ایرانی پیوندی عمیق دارند، باعث شده تا حکومت مرکزی به‌رغم تعقیب سیاست‌های قوم گرایانه خاص نتواند از واقعیتی به نام جشن‌های نوروز در بین طرفداران آن ممانعت به عمل آورد.

آیین های پیش از نوروز

در ترکیه آیین‌های از جمله سبزه‌ رویاندن، خانه‌تکانی و تهیه خوراک‌ها و شیرینی‌های نوروزی در میان کردهای این کشور برگزار می‌شود.

آیین‌های زمان نوروز

نوروز یادگار دوره عثمانی در ترکیه

همانند آذربایجان، جشن نوروز در ترکیه از قدمتی فراوان برخوردار است. در دوره عثمانی این‌روز (آغاز سال جدید) فقط به مثابه جشن در نظر گرفته می‌شد. در این زمان شخصی به نام ” حکیم‌باشی” معجون خاصی به نام “نوروزیه” تهیه و برای استفاده پادشاهان و درباریان ارایه می‌کرد. خاصیت شفابخشی این معجون عامل توجه دربار به آن بود. بعضی‌ها نیز معجون نوروزیه را مرکب از هفت ماده می‌دانند که با حرف “سین” آغاز شده است؛ مثل: سماق، سبزه، سنبل، سمنک، سرکه، سیر و سنجد.

پیشکش نوروزیه، سنت دیرینه نوروز در ترکیه

در این روز صدراعظم هدایای گوناگونی تقدیم سلطانی می‌کرد که از آن به عنوان «پیشکش نوروزیه» یاد می‌شد.به عبارت بهتر، از زمان امپراتوری عثمانی که بسیار تحت تاثیر فرهنگ و تمدن ایران قرار گرفتند، تا امروز سنت و آیین نوروزی در ترکیه جشن گرفته می‌شود.

نوروز، نماد آغاز بهار طبیعت

در دید مردم ترکیه نوروز نماد آغاز بهار طبیعت است. برای برخی از آن‌ها این روز عامل اتحاد و همبستگی به شمار می‌رود. برخی آن‌را همانند شب قدر و برائت مهم می‌دانند. برخی دیگر این روز را به مثابه زادروز امام علی(ع) و تعیین ایشان به خلافت و حتی سالروز ازدواج این امام با حضرت فاطمه(س) می‌دانند.

پذیرش رسمی نوروز در ترکیه از سال ۲۰۰۵ میلادی

با توجه بی‌توجهی فراوانی که در دهه ۱۹۸۰و ۱۹۹۰ به این سنت باستانی شد، از ژانویه ۲۰۰۵ عید نوروز به صورت رسمی از سوی دولت ترکیه پذیرفته شد. قبل از این تاریخ، با وجود توجه برخی ترک‌ها به مراسم نوروز این مراسم به طور گسترده و فراگیر، صرفاً در مناطق شمالی موردتوجه بود. با این حال، در برخی شهرهای ترکیه مانند: دیاربکر، شانلی اورفا، مارش و اورسین برگزاری این جشن‌ها غالباً با ادبیات فولکور همراه شده است. نواختن سورنا و دهل، سخنرانی‌ های حماسی در کنار آتش و پختن شیرینی‌های خانگی گویای برخی آیین‌های پاسداشت وبرگزاری نوروز در ترکیه است.

بر این اساس، در میدان‌های بزرگ شهرها و روستا‌های شرقی ترکیه، سورنا و دهل نواخته می‌شود. جمعیت انبوهی از زن و مرد در حالی‌که دست در دست یکدیگر دارند، دور کپه‌های آتش رقص و پایکوبی می‌کنند.

پاسداشت نوروز توسط کردهای غرب ترکیه

در غرب ترکیه تا همین اواخر، خانواده‌های کُرد آیین‌های نوروزی را در داخل خانه‌ها و خصوصی برگزار می‌کردند. زیرا دولت ترکیه منکر وجود اقلیت چندمیلیونی کُرد در آن کشور بود و آ‌ن‌ها را “ترکان کوهستانی” می‌نامیدند .افزون بر انکار حقوق قومی و فرهنگی کردها در قوانین کشور، مردم عادی نیز آن‌ها را غیرخودی و بیگانه می‌انگاشتند. به همین دلیل اگر در شهرهایی مثل: ازمیر، آنکارا واستانبول فردی به زبان کُردی صحبت می‌کرد، با مسائل متعددی مواجه می‎‌شد.

نوروز، شعاری سیاسی در دهه ۱۹۸۰

از اواسط دهه ۱۹۸۰ با بالا گرفتن اعتراض کردها، برگزاری مراسم نوروز نه تنها شکل علنی به خود گرفت؛ بلکه جنبه اعتراض پیدا کرد و به نوعی شعار سیاسی تبدیل شد. از آن‌پس کردها در ایام نوروز در میدان های شهر به دور کپه‌های آتش می‌آمدند و به سیاست‌های تبعیض آمیز و شرایط اقتصادی_اجتماعی حاکم بر شرق کشور اعتراض می‌کردند. در زمان نخست‌وزیری “تانسو چیلر” که مذاکره برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا وارد مراحل تازه‌ای شد، آن اتحادیه در صدر فهرست اصلاحاتی که انجام آ‌ن‌ها را از ترکیه خواستار شد، به رسمیت شناختن حقوق اقلیت‌ها را نیز قرار داد. سرانجام روز اول فروردین به عنوان نوروز با تصویب مجلس، تعطیل رسمی و دولتی اعلام شد.

به‌رغم این توجه باید اذعان کرد که نوروز در ترکیه به‌ویژه در بخش‌های ترک‌نشین چندان گسترده نیست و عموماً در مناطق کردنشین این جشن‌ها با اقبال مواجه می‌شود.

آیین‌های پس از نوروز

آیین‌های پس از نوروز از جمله سیزده‌بدر، در ترکیه نیز همانند برخی از کشورهای حوزه تمدنی ایران از جمله هند و بحرین برگزار می‌شود.

این مقاله براساس منبع ذیل تنظیم شده است:

سازمند، بهاره(۱۳۹۳). نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات